بازگشت
مهمترين مطالب علمي ، تاريخي وهنري افغانستان وجها ن
تهيه و تدوين از ب.بيان تهيه و تدوين از ب.بيان

( قسمت اول )

 

 

ز ر د شت

 

یکی ا زشخصیتها ی معر و ف تا ر یخ کشو ر ما ز ر د شت و یا ز ر د شترا حکیم فر ز ا نه و مذ هبی بلخ با ستا ن ا ست که د ر شر ق و غر ب جها ن قد یم معر و ف بو د . بسکه شخصیت بر ا ز ند ه د ا شت.ا ز ر و ز گا را ن با ستا ن میا ن ا قو ا م مختلف ا یر ا نیها – هند یها  یو نا نیها – و ر و میها مشهو ر بو د که بر ا ی وی د ا ستا نها و ا فسا نه ها ی گو نا گو ن ر ا نسبت مید هند بز ر گتر ین کا ر نا مه ز ر د شت د ر تحو لا ت فکر ی – ا جتما عی – ا د بی و زبا نی قبا یل آ ر یا یی ها د ر د و ر ه یا عصر ( ویدی ) و ( ا و ستا یی ) ا صلا حا ت ا جتما عی و مذ هبی و ی  و بو جو د آ و ر د ن کتا ب ( ا و ستا ) و ی میبا شد که محققا ن و مو ر خا ن بر ا ی ر و شن سا ختن قد ا مت تا ر یخ کهن و با ستا نی کشو ر ما ا ز آ ن ا ستفا د ه مینما یند .  بلخ و کا پیسا وکند ها ر ا ا ز ز ما نه ها ی با ستا ن د ا را ی د ا نشمند ا ن و شعر ا بو ده ا ند که د ر آ نو قت آ نا نر ا ( ر یشی ) یا د مینمو د ند که و ظا یف ا یشا نر ا علا و ه ا ز شعرگو یی و سر و د خو ا نی ر هبر ی و ر هنما يي و ا صلا ح حا ل و ا حو ا ل مر د ما ن  نیز بو د ه است . مسلما ز ر د شت هم آ خر ین  ا ین ( ر یشی ) ها بو د ه که د ر بلخ د ر عصر گشتا سپه ا ز شاهان د و د ما ن ا سپه ها ی بلخی مقا ر ن یکهز ا ر قبل ا ز میلا د میز یسته ا ند . بعد ا ز آ نکه ز ر د شت د ر د ر با ر گشتا سپه به پا د شا ه بلخ معر و ف شد با ا ین خا نو ا د ه د ر حا لی که پد ر ا ن و ا جد ا د ز ر د شت هم ا ز ا شر ا ف و سر د ا را ن محلی بو د  و د ا را ی گله ها ی ز یا د ی گو سفند – شتر و ا سپ بو د ند بنا ی خو یشی ر ا میگز ا ر د و ا ز ا یشا ن ز ن میگر د . زر د شت د ر تما م متو   ن و د ر( گا تا ) قد یمتر ین مجمو عه سخنا ن ا و بصفت ( سفید تما ن)  یعنی ( سفید نژ ا د ) و ( سفید د ا من ) که به ا صطلا ح آ نر ا پا کد ا من و پا رسا میتو ا ن ترجمه کر د خو ا ند ه شد ه که ا ین ا مر صبغه و ا صا لت آر یا یی بو د ن و حیثیت خا نو ا ده گی آ نر ا د ر جا معه آ نر و ز ی نشا ن مید هد . ا ر ز شمند ی و بر ا ز ند گی ز ر د شت د ر بو جو د آ و ر د ن کتا ب مشهو ر ش ( ا و ستا ) میبا شد . ز یر ا بر ا ی با ر ا و ل د ر تا ر یخ نهضتها ی فکر ی تا ر یخ کهن و با ستا نی کشو رما ز ر د شت ا و لین شخصیت ا ست که آ يین یکتا پرستی و یا ( مز د یسنا) ر ا د ر بلخ بمیا ن آ و ر د . با و جو د یکه مر د م به ا ر با ب ا لا نو ا ع و خد ا یا ن متعد د ا یما ن د ا شتند . کتا ب ( ا و ستا ) یگا نه ما خذ معتبر ر و ز گا ر ا ن قد یم تا ر یخ کهن کشو ر ما ا ست که بعد  ا ز آ ن مجمو عه کتا ب ( و ید ی ) ر ا د و مین کتا ب آ ر یا ییها میتو ا ن خو ا ند که آ ن حا و ی پنج حصه یا قسمت میبا شد که عبا ر تند ا ز :

1 یسنا –

2 و یسپر د –

3 و ند ید ا د-

 4 یشت –

5 خو ر د ه ا و ستا .

بر خی قسمتها ی ا ین کتا ب ( ا و ستا ) منظو م و متبا قی آ ن منثو ر ا ست . ا ین کتا ب حا و ی گفتا ر – کر د ار  - ا ند ا ز ه معلو ما ت فز یکی و جغر ا فیا ی – ا فکا ر فلسفی – ا خلا قی و ا د بی میبا شد . بد ینسا ن کتا ب ا و ستا ی ز ر د شت بر ا ی محققا ن و مو ر خین د ر جهت ر و شن سا ختن مد نیت و تمد ن قد یم کشو ر ما قا بل قد ر و ا ر ز شمند و ما یه ا فتخا ر ا ست .ا ند یشه و و سعت نظر ز ر د شت بحیث یک حکیم و د ا نشمند ا ز اند م تا ا یند م د ر جو ا مع ا نسا نی طر فد ا ر ا ن بیشما ر ی د ا ر د و ا سا س فکر ی آ نر ا سه گفتا ر ذ یل تشکیل مید هد :

 1 گفتا ر نیک

2 کر د ا ر نیک

3 پند ا ر نیک

ا ین سه نکته بنیا د ی ا سا س فکر ی و یر ا تشکیل مید ا د. بحق که ا ین د ستو ر ا لعمل ا خلا قی و اجتما عی و ا نسا نی و ی د ر هر حا ل و هر ز ما  ن بحا ل ا نسا نها صد ق میکند و ا زهمین سبب ا ست که وی د ر تا ر یخ نهضتها ی فکر ی قد یم د ا ر ا ی جا یگا ه خا صی میبا شد .

کو شا نیها

 

یکی ا ز سلا له و د و لت مقتد رو متمد ن تا ر یخ کشو ر ما که ا ز حیث تمد ن و غنا ی فر هنگی- ا جتما عی و ا قتصا د ی آ نز ما ن یعنی ا ز سا ل  40 میلا د ی تا 220 میلا دی د ر شر ق و قا ر ه آ سیا ا ز پیشر فته تر ین و متمد ن تر ین د و لتها بشما ر میر فت . د و لت کو شا نی یا سلا له ا قو ا م یو چی ها میبا شد . ز ما نیکه  کو شا نیها د ر کشو ر ما بنا ی د و لت مقتد ر شا نر ا گذ ا شتند ا صلا ا ز قا ر ه آ مر یکا د ر ر وی نقشه جها ن خبر ی د ر د ست نبو د . کو شا نیها که جزيي قبیله سیتی ها که ا صلا د ر کا شغر ستا ن سا کن بو د ند و با کشو ر چین همسا یگی د ا شتند،مي باشند – د ر حو ز ه ها ی سیحو ن و شما ل بحیر ه خز رو شما ل بحیر ه سیا ه ز ند گی د ا شتند . کو شا نیها بعد ا ز عبو را ز ر و د جیحو ن با ختر ر ا ا شغا ل و بنا ی یک د و لت مقتد ر ر ا د ر سرزمین  ما گذ ا شتند . آ نا ن با ز نده گی ما د ی و معنو ی و فرهنگ سا کنا ن کشو ر ما مخلو ط شد ه و ا یا لت ها ی کشو ر ما ر ا که بصو ر ت ملو ک ا لطو ا یفی ا د ا ر ه میشد – یکی نمو د ه ا سا س یک د و لت مقتد ر را گذ ا شتند . ا و لین پا د شا ه کو شا نیها ( کجولا کد فز س ) ا ست که ا ز هند و کش گذ شته و د و لت کا بلستا ن ر ا با نفو ذ پا ر تیها ا ز بین بر د . کا بلستا ن و کا پیسا ر ا تا ر و د سند با ختر و سغد یا نه متصل سا خت  . و د رغر ب تا ا یا لت پا ر تیا ( خر ا سا ن کنو نی ) پیش رفت و آنرا تابع دولت مرکزی خویش گر د ا نید . بدین ترتیب بعد از دولت یونانی باختری دولت سرتا سری افغانستان بار دیگر تشکیل گردید . بعد از" کدفزس " یما کدفزس دوم پسرش هندوستان شمالی را تسخیر نمود و بعد از آن برای قرار داد روابط سیاسی اقتصادی نما ینده گانی را بدربار "تراجان" امپراتوری رومی اعزام نمود . زیرا رومی ها سواحل آسیای مدیترانه یعنی انسجام راه تجارتی ابریشم را گرفته بودند. چون رومی ها مردمان پولدار و تجملی و مشتاق پارچه های ابریشمین چین و عطریات و ادویه هندوستان بودند. میتوانستند در مبادله این اشیا که راه ترانزیستی آن در دست افغانستان بود طلای بسیاری را در بازار های افغانستان سرا زیر نمایند . لذا یما کد فزس دوم خواست که بواسطه تسخیر کاشغرستان سررشته راه ابریشم را از انحصار دولت چین بیرون بکشد و همه امتیازات را از آن  خود بسازد که متاسفانه باوجود جنگهای خونین  با چین نتوانست به چنین مامول خویش موفق گردد. مقتدر ترین پادشاه کوشانی افغانستان کنشکا است که بین سالهای 160  - 120 م در افغانستان سلطنت کرده است. و این شخص پایتخت را از شمال  هندوکش بجنوب آن منتقل و شهر بگرام را پایتخت تابستانی و شهر پشاور را پایتخت زمستانی خود قرار داد وی در شمال غرب دولت اشکانی را مغلوب کرده و در شمال شرق ترکستان چینی " کاشغر،  یار کند وختن"رافتح و شهزاده گانی چینی را گروگان گرفت . حدود قلمرو او بین دریای گنگا و جیحون الی ایران میرسید . و آخرین شاه کوشانی "اسودوا" است.22 - 182 در هند از بین میرود. دولت کوشانی از این لحاظ در تاریخ باستان کشور ما دارای اهمیت و ارزش است موقف افغانستان را در بین جوامع متمدن متبارز میسازد . زیرا در این وقت کشور دارای تاسیسات اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی بود. و تجارت و داد و ستد و عبور و مرود کاروان های ابریشم  و عطریات و ادویه هندوستان از راه ابریشم در کشور ما در جریان بود . وجود کاریزها و تونل ها برای آبیاری ، صنعت ، داشتن لباسها بشکل امروز و تعدد دین و مذهب همه ثبوت انکار ناپزیر از مدنیت و ثقافت در کشور ما است. در حالیکه برخی ممالک دیگر در آنزمان بحالت توحش و نیمه متمدن حیات بسر می بردند و از ممالک متمدن امروزی چون انگلستان و آمریکا   وجود نداشت که این امر خود ثبوتی بر پیشینه تمدن و قدامات آن در سرزمین ما بوده است .

پتوفی

 

شاندور (الکساندر) پتوفی در روستای کیش کوروش در مجارستان در خانواده‌ای فقیر روستائی متولد گشت. پدرش دکاندار کوچکی در ده خود و مادر شاندور زنی سادة روستائی بود. با این حال پدر و مادر سخت می‌کوشیدند که شاندور باندازه کافی تحصیل کند اما به‌واسطه مشکلات مالی به این آرزوی خویش دست نیافتند.  شاندور از همان کودکی گرفتار تنگدستی بود و از 16 سالگی دستخوش مبارزات و رنج‌های بسیار گشت. با اینحال شیفته دانستن و فرا گرفتن بود و نخستین اشعار خود را در همین احوال پریشانی سرود. شاندور از مدرسه گریخت و به عنوان هنرپیشه تأتر زمانی بس دراز پیاده در دشت‌های وطنش سفر کرد با همه کوچکی جثه و لاغری از این سیر و سفرها خسته نمی‌شد. روستائیان زحمتکش را همچون برده گان اسیر و گرفتار مالکان بزرگ می‌دید پدر روستائیان درجنگ‌ها به‌خاطر همین فئودال‌های ثروتمند کشته می‌شدند، یا گرفتار سیه‌روزی و سرانجام گدا می‌گشتند و در اثر تهیدستی جان می‌سپردند.  شاندور پتوفی در همین احوال به مطالعه و آموختن دلبستگی فراوان داشت برخی از زبانهای خارجی را فرا گرفت با ادبیات خارجی و مجاری آشنائی یافت. مطالعه تاریخ انقلاب کبیر فرانسه را دوست می‌داشت.  مجارستان تا اواخر نیمه اول قرن نوزدهم مستعمره اتریش بود ولی حماسه انقلاب کبیر فرانسه، فتوحات ناپلئون در اروپا موج آزادی‌خواهی را در همه جای این قاره به حرکت در آورده بود، آزادیخواهان مجاری برای رهائی وطن خود به تلاش و کوشش افتادند و نه تنها برای استقلال سرزمین خود مبارزه می‌کردند بلکه در راه آزادی ملل دور و نزدیک خود مانند پتوفی می‌کوشیدند.  از 1840 پتوفی که هنرپیشه تآتر بسیار بود و چندی بعد به‌عنوان نویسنده در یکی از مجلات ادبی و اجتماعی بود اپست پایتخت مجارستان به کار پرداخت.  سفرهای دور و دراز پتوفی با مطالعه در احوال زندگی مردن نبوغ وی را شکوفاتر ساخته چون با توده مردم در تماس دائم و زندگی آمیخته به درد و رنج و فقر آنان آشنا بود بدبختی و سیه‌روزی مردم را از استعمار و مالکان و اشراف می‌دانست و برای رهانیدن کشور از چنگ استعمارگران و نجات مردم از فقر و بدبختی انقلاب و مبارزه را تأکید می‌کرد زیرا در هیچ یک از موارد دسترسی به حق جز با زور و قدرت انقلابیون میسر نیست. در دوره کار مطبوعاتی خود برنامه‌های انقلابی پیشنهاد می‌کرد الغاء برده گی دهقانان، و رسیدن به آزادی‌های دموکراتیک برای برقرار کردن استقلال ملی برای وطن نخست باید تأمین شود.  شاندور پتوفی در دمیدن روح استقلال طلبی و مبارزه برای وصول به آرمانهای حق‌طلبانه کوشش‌های پرثمر کرد و دولت اتریش مجبور شد زبان رسمی مجارستان را زبان مجاری اعلام کند، اما شاعر به این‌گونه اصطلاحات و اقدامات سطحی قانع نبود وصول به استقلال کامل وطن، هدفش بود وبرای رسیدن به هدف‌های انقلابی خویش اشعار بسیار جالبی سرود از آن جمله است قطعه دشمن شاهان که در 1844 سرود و بعدها منظومه یانوش پهلوان را که سرنوشت حماسی و افسانه‌ای یکی از دهقانان را با دلاویزی خاصی که در آن احساسات میهن‌پرستی موج می‌زند سرود.  پتوفی شاعران و نویسنده گان و مردم خیال‌پرداز از اشکال‌تراش را سخت بباد انتقاد می‌گیرد و پیروزی ملی را به سرلوحه همه هدف‌های مردم سرزمین مجارستان می‌داند و در همین احوال یعنی سال 1848 موج انقلاب در اروپا بلند و بلندتر و پهناور تر و عمیق‌تر می‌گردد.  پاریس آلمان، بوهم، صربستان، ترانسیلوانی را موج انقلاب در بر می‌گیرد و مارچ 1848 موج انقلاب از شهر بوداپست آغاز و شاندور پتوفی شاعر ملی و شاعر انقلاب در رأس انقلابی‌ها قرار می‌گیرد.  در آن روزگار بودا پست از دو قسمت تشکیل شده بود. بودا محل اعیان و منطقه پست محل سکونت فقیران و تهیدستان، پتوفی و یاران انقلابیش در 15 مارچ 1848 از محله پست انقلاب را شروع کردند، سانسور را از میان برداشتند چاپخانه‌ها را متصرف گشتند و سرود ملی را که دو روز پیش سروده بودند به چاپ رسانیدند و منتشر ساختند و دژ بودا که همچون باستیل پاریس زندان آزادیخوان بود تصرف و آزادیخواهان را آزاد کردند و پتوفی خود درین دژ سرود ملی را برای مردم خواند و در روزنامه‌ای به نام 15 مارچ منتشر کردند که در آن پتوفی اشعار و عقاید انقلابیش را درج می‌کرد.  در مجلس دیت برنامه اقلیت دست چپ که شامل 12 ماه بود و آزادی‌های دموکراتیک را برای ملت و استقلال ملی را برای مجارستان اعلام می‌کرد به تصویب رسید و یک کمیته امنیت عمومی تأسیس شد که پتوفی عضویت آن را به عهده گرفت.  در 17 مارچ سرانجام دربار وین تسلیم شد و استقلال مجارستان را پذیرفت و انقلاب مجارستان براه خود ادامه می‌داد و پتوفی همچنان شاعر انقلابی بود.  لایوش کشوت قهرمان ملی مجارستان، نماینده مجلس دیت ولیدر اقلیت و رهبر سیاسی انقلاب را به‌عهده داشت و پتوفی با وی همکاری می‌کرد.  دربار حیله‌گر وین با اینکه با استقلال مجارستان موافقت کرده بود سپاهیان فراوان به جنگ انقلابیون مجارستان فرستاد تا مستعمره خود یعنی مجارستان را پس بگیرد ولی پتوفی و سایر انقلابیون سربازان مجاری را که در منطق دیگر امپراطوری اتریش خدمت می‌کردند دعوت به دفاع از سرزمین خود نمودند و به مبارزه‌ای پر دامنه برخاستند و شعار آنها چنین بود : فرار کنید و باز گردید!
پتوفی تنها برای آزادی میهن خود نمی‌جنگید زیرا وقتی امپراتوری اتریش می‌خواست از نیروهای مجاری برای سرکوبی ایتالیا استفاده کند، پتوفی مانع شد و گفت ما باید برای آزادی همه سرزمین‌های استعمار شده تلاش کنیم و خود به گاریبالدی انقلابگر ایتالیائی پیوست تا آن سامان را از چنگ استعمار و استبداد برهاند.  شاندور پتوفی در جنگ‌ها همیشه در صف نخستین قرار داشت و در همین جنگها ژنرال بم پولندی برای آزادی مجارستان خود را به خدمت مجاری‌ها درآورد و فرماندهی ترانسیلوانی را عهده‌دار گشت و پتوفی همرزم و دوست November 20th, 2005



  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي